Oprócz nawykowych działań, których dotyczył poprzedni film, istnieją jeszcze inne rodzaje nawyków. Nawyki to nie tylko określone działania, jak rozładowywanie napięcia za pomocą jedzenia czy automatyczne pokonywanie drogi do pracy i prowadzenie samochodu. Istnieją także nawyki myślowe, są to przekonania, które stworzyliśmy lub zostały nam zaimplementowane przez inne osoby. Jeśli przez jakąś część życia, w odpowiedzi na Twoje kolejne pomysły na aktywność, rodzice lub inna bliska osoba powtarzali Ci, że jesteś leniwy, w końcu przestaniesz podejmować jakiekolwiek działania, ponieważ będziesz przekonany o swoim lenistwie. Dokładnie tak samo powstaje znany wszystkim wewnętrzny krytyk. Jeśli wciąż uczymy się, że należy się mocno postarać aby zasłużyć na uznanie i szacunek to nawet się nie zorientujemy kiedy 20 lat po wyprowadzeniu się z domu wciąż będziemy podejmować kolejne działania aby zasłużyć na aprobatę rodzica – po prostu z przyzwyczajenia. Gdy wciąż słyszymy od naszego partnera, że ludzie to oszuści i trzeba na nich uważać, nasz poziom zaufania do innych spadnie, mimo, że sami nie mamy zbyt wielu świadczących o tym doświadczeń. Przejmujemy cudze przekonania i konstrukty myślowe, a później sami zapominamy o tym, że nie są nasze. I znów kluczem do zmiany jest świadomość, dopóki nie wiesz, o istnieniu takich zaimplementowanych nawyków myślowych, nawyków, które dostałeś w prezencie od innej osoby nie możesz nic z nimi zrobić. Dlatego obserwuj swoje myśli i przekonania na temat własny lub innych oraz swoje reakcje na te przekonania. I za każdym razem zastanów się, skąd w tobie ta pewność, czy to rzeczywiście twoja myśl i twoje przekonanie czy raczej kojarzy ci się z kimś innym. Nawykowe myśli i przekonania to także sytuacje, w których nagle orientujesz się, że oto wypowiadasz pełne zdania typowe dla kogoś innego, zdania, które wielokrotnie słyszałeś na przykład od swoich rodziców. I znów gdy to zauważysz zastanów się czy rzeczywiście ta myśl jest zgodna z Tobą, czy to rzeczywiście Twoje przekonanie, czy naprawdę tak uważasz i czy rzeczywiście chcesz w ten sposób się komunikować. Dla ułatwienia, aby nic nie umknęło Twojej uwadze warto zapisywać swoje obserwacje, schematy myślowe i sprawdzić czy te konkretne myśli wiążą się z konkretnymi osobami, sytuacjami, czy są aktualne w chwili obecnej i czy przypadkiem nie pochodzą z przeszłości albo nie należą do kogoś innego. Jeśli okaże się, że tak, że tworzysz pewne schematy myślowe, pewne przekonania, które nie do końca są aktualne albo nie zawsze są zgodne z Tobą poćwicz tworzenie przekonań alternatywnych. Do jednego przekonania, które nie jest Twoje stwórz kilka alternatywnych i koniecznie je zanotuj. Ważne by były prawdziwe i oparte na faktach. Jeśli zauważasz u siebie jakąś negatywną, nawykową myśl na własny temat spróbuj przekierować uwagę na swoje pozytywy – oprócz wad masz przecież również zalety – jeśli w Twoim umyśle pojawia się przekonanie, że nie potrafisz się czegoś nauczyć pomyśl, o tym, że wiele innych rzeczy przychodzi Ci z łatwością, a akurat na tę konkretną umiejętność być może potrzebujesz nieco więcej czasu. Niedawno jedna z moich pacjentek opowiedziała mi o sytuacji, która spowodowała u niej spadek nastroju i wpłynęła na poczucie własnej wartości – kiedy jednak przez chwilę popracowałyśmy nad zmianą perspektywy okazało się, że dokładnie ta sama sytuacja świadczy o jej wielu mocnych stronach, ona jednak skupiła się tylko na tym, co poszło nie tak – po prostu z nawyku. Taka zmiana perspektywy pozwoliła jej świadomie poszukiwać własnych zasobów, które zawsze w niej były – przykryte nawykowym, negatywnym myśleniem.
To nie koniec – istnieją też nawyki emocjonalne. To sytuacje, w których reagujemy konkretnymi emocjami na jakieś osoby czy wydarzenia. Sytuacje, w których pewne uczucia odpalają się w nas, gdy tylko zetkniemy się z konkretną osobą czy znajdziemy w jakimś konkretnym miejscu, a więc zanim jeszcze wydarzy się coś, co mogłoby taką emocję wywołać. Być może zdarzyło Ci się zauważyć, że w Twoim emocjonalnym systemie zachodzi jakaś zmiana gdy tylko przekraczasz próg czyjegoś domu, albo jakiejś instytucji. Być może też udało Ci się zaobserwować, że pewne osoby wywołują w Tobie emocje, zanim jeszcze zdążą cokolwiek powiedzieć. A może jakieś konkretne słowa, zwroty lub zdania wywołują w Tobie określone emocje, niezależnie od kontekstu? Bywa tak, że ludzie, którzy znajdują się w naszym otoczeniu używają pewnych zwrotów czy haseł, zawsze wtedy gdy mają do nas pretensje albo po prostu gorszy dzień. Budujemy więc nawyk reagowania konkretną emocją na dane słowo czy zdanie nie zauważając, że to samo słowo użyte przez inną osobę lub w innej sytuacji może mieć zupełnie inne znaczenie. Jeśli więc ktoś Ci bliski, niech będzie na przykład rodzic zawsze komentował Twoje działania słowami „no proszę”, chwilę przed tym zanim zaczął wyrażać swoje niezadowolenie, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że będziesz reagował napięciem i niepokojem czy też po prostu złością zawsze, gdy tylko z czyichś ust padnie znamienne „no proszę”. Nawet jeżeli intencją Twojego rozmówcy będzie wyrażenie podziwu i akceptacji.
Działając w ten sposób ograniczamy mocno własne możliwości i wiele tracimy. Warto więc przyjrzeć się swoim emocjonalnym nawykom zadając sobie pytanie „co wywołuje w Tobie zawsze te same emocje?, czy są jakieś schematy, konkretne zwroty, sytuacje, które wywołują w tobie określone emocje? I czy rzeczywiście to czego w danej chwili doświadczasz jest twoją reakcją na to, co dzieje się teraz, czy może jest właśnie emocjonalną nawykową reakcją?”. Emocje są dla nas ważną wskazówką, informują nas o tym, że nasze granice zostały przekroczone, że coś jest dla nas bardziej lub mniej ważne, że coś nas porusza i tak dalej. Jednak kiedy emocje nie są odpowiedzią na realne wydarzenia, mogą wręcz zaburzać nasz odbiór rzeczywistości, zaciemniać obraz. Jeśli reagujesz złością na słowa, które w obecnej sytuacji mają pozytywny charakter, a Tobie jedynie kojarzą się z czymś negatywnym, usytuowanym w przeszłości, to oznacza, że Twoja emocjonalna reakcja również dotyczy przeszłości.
Aby zacząć zmieniać swoje nawykowe reakcje emocjonalne i przekonania najpierw pozwól sobie na obserwację. Za każdym razem kiedy uświadomisz sobie, że właśnie zadziałałeś pod wpływem emocjonalnego nawyku, czy też posłużyłeś się jakimś konkretnym przekonaniem, odzyskujesz nad nim kontrolę. Nie da się zarządzać czymś o czego istnieniu się nie wie. Jednak świadomość istnienia takich nawykowych reakcji oraz wiedza o tym, jakie są Twoje nawykowe reakcje emocjonalne pozwoli Ci podejmować świadome działania. Nie bój się więc obserwować i zadawać sobie pytań, jestem pewna, że obserwowanie i rozpoznawanie własnych schematów i nawyków będzie dla Ciebie ważnym odkryciem, a z odpowiednim podejściem może też być niezłą zabawą.
